Cùng giá trị ngoại hạng về cảnh quan thiên nhiên và địa chất, địa mạo, 2 lần được UNESCO công nhận là di sản thiên nhiên thế giới, Vịnh Hạ Long còn có nền văn hoá biển lâu đời hình thành từ làng chài Cửa Vạn. Nơi đây từng được website du lịch nổi tiếng thế giới Journeyetc.com bình chọn là 1 trong 16 ngôi làng cổ đẹp nhất thế giới nhờ những nét văn hoá truyền thống đặc trưng của ngư dân vạn chài xưa vẫn được bảo tồn vẹn nguyên đến tận hôm nay.
Nằm trong vùng lõi của Di sản - Kỳ quan thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long, thuộc tuyến tham quan số 3, Làng chài Cửa Vạn là một trong những điểm đến không thể bỏ qua của du khách khi đến với vịnh Hạ Long.
Nếu như Vịnh Hạ Long là kỳ quan của tạo hóa, thì làng chài Cửa Vạn là tuyệt tác do con người tạo ra. Cửa Vạn được hình thành cách đây hàng trăm năm bởi sự phát hiện của những ngư dân đi biển tìm nơi tránh bão. Theo thời gian, Cửa Vạn đã trở thành một bộ phận của Vịnh Hạ Long kì vĩ, với vẻ đẹp từ bản sắc văn hóa độc đáo của ngư dân vạn chài.
Để bảo tồn và phát huy tốt giá trị của Vịnh Hạ Long, và đặc biệt là tạo điều kiện sống tốt hơn cho ngư dân, dân cư sinh sống ở làng chài Cửa Vạn đã được lên bờ định cư từ nhiều năm nay. Nhưng ở làng, không gian văn hóa vạn chài, những nét đặc trưng của cuộc sống, của hoạt động lao động sản xuất vẫn được gìn giữ nguyên vẹn, trở thành sản phẩm phục vụ khách du lịch.
Đến với Cửa Vạn, du khách có thể trực tiếp cùng những ngư dân "chính hiệu" học cách đan lưới, làm móc câu, đan lờ, nơm bắt cá... Những hoạt động bình thường hàng ngày của cư dân vạn chài xưa nay đã trở thành những sản phẩm du lịch độc đáo, thu hút du khách.
Nhiều ngư dân của làng chài Cửa Vạn vẫn hàng ngày gắn bó với núi non, biển trởi, làm công việc chèo đò phục vụ khách du lịch khám phá cảnh quan, không gian và những nét đẹp của làng chài Cửa Vạn xưa.
Hình ảnh những ngư dân vạn chài mộc mạc, rắn rỏi, nước da tươi ròn vì nắng gió, khua mái chèo trên mặt nước Vịnh Hạ Long, dù trước đây là trong cuộc mưu sinh với nghề chài lưới, hay ngày nay làm dịch vụ du lịch, đều là mang đến một nét đẹp bình dị, làm sinh động thêm sóng nước Hạ Long.
Vẻ đẹp của Cửa Vạn trước hết là ở sự hòa hợp giữa cảnh quan thiên nhiên kì vĩ và nét đẹp bình dị của những nếp nhà do dân chài dựng trên mặt nước. Biển nước, núi non, mây trời và những dãy nhà nổi dựa vào vách núi của ngư dân tạo nên khung cảnh bình yên giữa biển trời Vịnh Hạ Long…
Không chỉ từ cảnh sắc, vè đẹp của Cửa Vạn ngày nay còn được cảm nhận qua những làn điệu giao duyên - hình thức diễn xướng độc đáo được cư dân vạn chài sáng tạo từ đời sống sinh hoạt phong phú, nhiều màu sắc của mình.
Những câu hò, điệu hát, giữa mênh mông biển trời vừa ẩn chứa những tri thức văn hóa dân gian, kinh nghiệm... của cha ông truyền lại, vừa chứa đựng niềm vui, nỗi buồn, ước vọng, hoài bão bao đời của người ngư dân gắn bó với nghề đi biển...
Nhiều thế hệ ngư dân Cửa Vạn, nay chính là những sứ giả du lịch, mang nền văn hóa truyền thống có một không hai của mình giới thiệu đến đông đảo du khách, trong đó nhiều du khách nội tỉnh.
Chị Bùi Phương Thảo (TP Hạ Long, Quảng Ninh), lần đầu tiên được đến thăm làng chài Cửa Vạn, chia sẻ: Vẻ đẹp của Hạ Long hóa ra không chỉ ở cảnh sắc thiên nhiên, mà còn đến từ những điều bình dị, độc đáo không phải nơi nào cũng có được như văn hóa của cư dân Cửa Vạn mà mình được trải nghiệm ngày hôm nay...
Trung tâm Văn hoá nổi Cửa Vạn được khánh thành vào tháng 5/2006, là một dự án đặc biệt nằm trong dự án Bảo tàng sinh thái Hạ Long (Bảo tàng sinh thái đầu tiên ở Việt Nam và khu vực Đông Nam Á). Với nhiều hiện vật được gìn giữ qua hàng trăm năm, Trung tâm Văn hóa nổi Cửa Vạn đã tái hiện sinh động bức tranh về đời sống văn hóa qua nhiều thế kỷ của ngư dân Làng chài Cửa Vạn, là nơi thu hút đông du khách đến thăm quan.
Hiện giá vé tham quan các điểm du lịch trên vịnh Hạ Long, trong đó có làng chài Cửa Vạn đang được giảm 50% theo chính sách kích cầu của tỉnh. Các tour tham quan, lưu trú trên Vịnh của các doanh nghiệp lữ hành, trong đó có điểm đến là Làng chài Cửa Vạn cũng có nhiều ưu đãi, giảm giá sâu cho du khách.
Là nơi hội tụ văn hóa truyền thống đặc trưng riêng có của ngư dân vịnh Hạ Long, làng chài Cửa Vạn toát lên nét đẹp bình dị, mộc mạc hiếm có, nhiều lần được bình chọn là một trong những ngôi làng đáng đến trên thế giới. Hiện Làng chài Cửa Vạn vẫn đang được quan tâm bảo tồn những giá trị tự nhiên và văn hóa để phát huy xứng tầm di sản của nhân loại.
